Кодур-оол биле Биче-кыс

Эртенгиниң эртезинде, бурунгунуң мурнунда чүвең иргин.
Дустуг-Хемниң эриинге Буура-Баштыг деп эди эктин ашкан, малы бажын ашкан ирик бай чурттап чоруп тур оо! Сес хана тей дег ак өглүг, муң-муң шаа малдыг, хөй-хөй ара-албатылыг чүве-дир. Буура-Баштыгның ара-албатызының аразынга Кодур-оол деп оолдуг аңчы ашак, ол оолдуң ынакшааны Биче-кыс деп херээжен уруг чораан.
Бир катап-ла кырган аңчы, Буура-Баштыгның кагар-согар, кадыг-халазынга шыдашпайн, бай-биле чула чогушкаш, Кодур-оглун эдерткеш, элегер-ногаан эзим-арга шыпкан ээр бедик таңдызынче базып үне берип-тир эвеспе. Чоруурунуң мурнунда менди сөзүн солчур дээштиң, Кодур-оол чылгычылар орар чыдыгыр кара өгге  маңнай берген.  Биче-кыс ында олурган.
Кодур-оол хөңнү баскырап, хөрээ дакпыжап келгеш:
– Ачам-биле аңнап чоруулу деп. Каргыштыг бак Буура-Баштыгга ынча дыка базындырбас бис – деп кыска чугаалаан.
– А мени каггаш баарың ол бе? – деп, Биче-кыс ыглавышаан, муңгарап айтырган.  Кодур-оол кысты чыыра куспактааш, оттуг кызыл чаагынче  катап-катап ошкаан. Ынчалза-даа Биче-кыс ушта соккаш, үне халаан. Кодур-оол соондан барып аргалап чугаалаан:
– Мен сени кажан-даа кагбас мен, Биче! Эзимге баргаш, хөй өлүк олча тып аңнаар мен. Буура-Баштыгдан адырылгаш, аас-кежиктиг, хостуг чурттай бээр бис.
– Биче-кыс чеңи-биле карааның чажын аштай шаап алгаш, хүннээректеди хүлүмзүрбүшаан:
– Ындыг-дыр, эргим! Олчалыг, омактыг чоруур сен! – дээн.
Кодур-оол, Биче-кыска дедир чедип кээр бооп, сөзүн бергеш, адазының соондан далажып чүгүрүпкен. Аңнап чоруурда, ырлаарда кады ойнаар, ындынныг үннүг бызаанчызын эр-даа ап алган. Кодур-оол ынак эжи Биче-кыстың чыдып калганы самдар кара өгже каш удаа хая көре-көре базып олурган.
Биче-кыс эки дыңназын дээш, Кодур-оол орук дургаар кыңгырткайндыр ырлап чоруп орган:
Кускуннугнуң баарындан
Кудук касса үнмейн канчаар,
Кускун кара кулугурну
Кудалаза албайн канчаар.
Чараш кыстың дүрзү-хевири карактарынга ол хевээр көстүп кээп чораан: хөнү чараш сыны хөлбелчиңнээн ийи кыдырык карактары, курлаан ажып бады барган чоон кара чаштары. Ынакшылга бүрүн бүргеткен, оон өске чүве-даа көрбейн, кылаштап орган.
Ол базып олурда, хенертен-не Буура-Баштыгның улуг уруу Чылбакай бо турган. Мөңгүн эзер, чүген дериглиг, чараш ак аът мунуп алган, эзериниң эзеңгизин хере тепкен, шыңгырткайндыр чайганып орган.  Сорлуг киш кежи бөрттүг, торгу-маңнык тоннуг, ийи  кулаанда, үш чажында шуру-суузун, салбак-чачак ууттунмас кылаңайнып турар. Кыс бүгү-ле боду дириг кижиниң чүрээн бүдүнге сыырыпкы дег, ана дөстүнмес чүве аажылап турган. Карактарын көөрге, хараганның тени ышкаш, шивегейлеп турган.
– Сен мээң адамның ара-албатызының аразында эң-не чаражы болгай сен.  Ол хиреңде, бистиң аалывысты, мени каггаш, баарың ол бе? Эргелени бериксезимзе, мени кым чассыдар апаарыл? – деп авыяастыы кончуг каттырып кагган.
– Кодур-оол элээн ыыт чок турган: «Бо оптуг, араатан дилги кижиниң мурнунга  огланып келгенде, канчаар харыылаар чүве боор?» деп боданып турган.
– Оол, адак сөөлүнде, Чылбакайга оожум, чоргаар чугаалаан:
– Сен чежемейниң бай, каас, чараш-даа болзуңза, сенде чүрек бар эвес. Мен сени кажан-даа көрүксевес мен, көөр хөңнүм-даа чок.
– Ынча дээш, Кодур-оол базып ыңай болган. Соонда Чылбакайның – бичии-даа кады болза, чугаалажыылы, доктаай тыртып көр – деп чаннып кыйгырган кыйгызын дыңнаан. Ону дыңнааш, эр улам-улам дүрген базыпкан. Бир тей кырынга үнүп келгеш, хая көрнүрге, Чылбакай өдү чарлы бер часкаш, аъдын каш улаштыр дарс кылгаш, дедир ыңай боорда, орук дургаар доозуну ээргиштелип туруп калган.
Кодур-оол  иштинде ол ужуражылгага өөрүп, хыы ханып, оон ыңай адазының изи-биле базып каан. Бир делгем дески ховуну кешкеш, улуг эзим кыдыынга келген.
Кидин-не ак-көк өңнүг дээр шыпкан алдын сарала күс турган. Чүзүн-баазын оът-сиген, ыяш-даштыг черни көөрге, шокар хевис-ле! Сыннардан баткан шапкын хемнер агып чыткылаан.
Хемнер кыдыындан чоруткан эзимнерде кыдыг-кызыгаары билдинмес, ооң ындында чүгле дээрже чоргаар-чоргаар көргүлээн сыннар баштары дистинчип чоруй баргылаан. Ол үеде  хүн таптыг-ла бир бедик хая кырында чеде берген, ам удавас ооң артынче ажып барып дүжер апарган турган. Хүннүң кызыл херелдери ыяштар бүрүлеринде ойнап тургулаан.
Кодур-оол хөлегелиг хем эриин өрү-ле чоктап каан. «Дыка караңгылап келир болза,  ачамны тывар кижи боор мен бе?» – деп бодап чораан. Кончуг шыргай эзим өттүр, мырыңай-ла хем эриинде үзүп келген шораан баарында ачазын хенертен көре соп каан.
– Каяа чидип чорааның ол? Сени дээш, кежээки одарны эрттириптим, көрем! – деп, ачазы химиренип чугаалаан.
– Кайнаар-даа читкен чүве чок, Чараш-Даштыг хемниң оруу-биле чорааш, элээн саадай бердим ийин харын – дээш, Кодур-оол ачазының удур көрүп турган  караандан шала ыядыксап чалданы берген. Биче-кыс дугайында чаңгыс сөс-даа чугаалаваан.
Аңчылар улуг одун ужуткаш, шораан баарынга удуй бергеннер. Кодур-оол ойталап алгаш, каапкаш келген аалдың болгаш Биче-кыстың дугайында хөй-ле чүве бодап чыткан.
Одаг-даа садырткайндыр-ла хып турган. Кургаг сиген кырынче чалбыыштыг көстер тоглап дүжүп тургулаан. Сиген кыва бегеш-ле, өже бергилээр. Куу-куу сыраларның будуктар аразы-биле, чалым-хаяның часкамнары-биле ынаар караңгы дээрде сылдыстарже одагның дызыраажы чайыннанып үнгеш-ле, холужуп ажыт кирип турган.
Ол дээрже үнүп турар чаштанчыларны көргеш,  Кодур-оол боданып чыткан:  «Бисти долгандыр турар эзим-арга-даа, дээрде сылдыс-даа, ачам-биле мен-даа болза _  шупту-ла чурттаарын күзээр. Амыдырал дээрге __ берге-даа, магалыг чаагай-даа чүве-дийн. Чүгле шак мындыг, ачам дег болур херек. Ыыт-дааш-даа чок.  Аңнааш, олча тывары база өске аңчылардан артык».
Ол-ла бодалын бодавышаан, удуп калган.
Кодур-оол  оттуп кээрге, одаг оду шагда-ла өжүп калган. Ачазы-даа чок. Тургаш, дүрген-не боозун аштай шаап алган. Бо хүн кызып аңнааш, ачазындан чыдып калбас деп бодап алган. Ол аразында ынак эжин сактып келгеш: «Меңээ олча-омактан күзеп бер, эжим» – дээш, бызаанчызын туткаш, оозу-биле үдевишаан ырлай берген. Ооң үнү-даа эзим-каскакче тараан:
Эжикейниң сөглээн сөзү
Эътте-сөөкте сиңе берген.
Эдер хектиң аялгазы
Эзим-арга тарай берген.
Бызаанчызын хая баарында чажыт черге суккаш, боозун чүктээш, аңнап чорупкан. Адаанда чыткан ыяш-дашка дээп, дааш үндүрбес дээш, кас дег, буттарын көдүрүп баспышаан, куш кедээн моортай ышкаш, чылбырты-ла базып олурган.
Кодур-оол бирде Биче-кысты, бирде ачазын бодап базып орда, ыяш аразында сыын караш кылынган. Ындыг  болза-даа аңның чүгле сый баскан будуктары, даванының даажы дыңналып, ынаар-ла арлы берген.  Дыка-ла эки олчаны ынчап оскунган. Черни бир кылгаш, чаңгыс-даа өлүрген чүве чок, одаанга куруг кылаштап келген.
Удаваанда адазы чедип келген. Ашак бир эктинде элик, бир эктинде боозун чүктээн келирге, Кодур-оол, Биче-кысты бодаар дээш, ачазының келгенин-даа көрбээн.
– Чүнү бодап,  мынчап муңгарап олур сен, оглум?
Кодур-оол  сырбаш кынны бергеш, оозун ачазынга билдирбес дээш, дүрген-не:  муңгаравас арга кайда боор? Сээң олчаңны көрем, мен болза хол куруг келгеним бо-дур.
– Чаа, муңгараар чүү боор. Элик бистен чайлап кай баарыл? Бызаанчың алгаш, ырлап орбас сен бе харын.
Кодур-оол бызаанчызын тырткылааш, ырлагылаарга, эзим-арга катай хаара ырлажып турган ышкаш болгулаан…
Ырлап олура, эр бызаанчызын холунга тутпушаан, удуп калган. Оттуп кээрге, эртен даң адып келген. Ачазы база чок бооп тур. «Ам-на, шынап, куруг келбээйн» дээш, боозун алгаш, ыңай боор деп чорда, диңмирээшкин-даа диңмиреп-ле эгелээн.
«Бо чүү болду?  Бүгү-ле чүвениң шаптык бооп турарын аа?  Үнүм биле бызаанчым турда чүге-даа алыспаайн адырам» – дээш, боозун хаяга чөлээш, бызаанчызын туткаш, ырлап олурупкан. Эрниң үнү, диңмирээн дег, күштүг болгаш ооң-биле  кады оожум, хоюг деп чүвези, кезек чаашкын чуп эрткен соонда чечектиг аяң ышкаш кыннып турган.
Чайык дээрге, хууңчуктап кудуп турган ышкаш, төп, кызаңнавышаан диңмиреп, арга-эзимни чындыңнады чайгавышаан, хадымырлап-даа турган. Ындыг болза-даа Кодур-оол дээрге хат-чаашкын-даа шимээнин дыңнавайн орган.
Шак оон хеп-хенертен-не чажырт-дарс-ла дээн. Шораан хаяда чөлендир үнген турган кырган пөшке кээп чаңнык дүжер орта, саглаш дээн соонда, аякта суг өрү чажыпкан чүве ышкаш, чээргенненип чаштай берген. Кодур-оол  оон харын миннип келген. База бир чажырт кылынган соонда, Кодур-оолдуң олурган хаязындан канчаар-даа аажок чараш,  каас  кыс үне  халып келген. Чайык-чаашкын-даа тоовайн, өшкен одаг чанында кээп олуруп алган.
Кодур-оол тургаш, чаашкынга тендиңнеди кактырбышаан, кыстың чанында келген. Кызыл торгу тоннуг, ногаан дордум курлуг, алдын угулза шыпкан үс бышкаа бөрттүг, хээлиг майгын идиктиг кыс эрниң мурнунда олурган. Оожум кара карактары чайыннанып, хүрең кызыл чаактары, чула оду дег, долбаннандыр хып, бүткүр боду, хам пөш дег, саглагар апарган, суук кара үш чажы дери-биле черде дөжели берген олуруп-тур эвеспе.
Кодур-оол чүү-даа дээр аайын тыппайн барган. Ачазын-даа сактып, Биче-кысты-даа сактып, кадыг-шириини-даа кончуг, ыыт чок көрүп турган. Ынчап тура, адак сөөлүнде оол айтырган:
– Чүү кижи сен? Кайыын келдиң?
– Бо тайга-таңдының хааны кижи мен – деп, кыс харыылааш, – сээң бызаанчыңның үнү доюлдур хайындырып эккелди. Мен ону үш хонукта дыңнадым, чүрээмде сиңе берди. Ынчангаш сеңээ ынакшый бээдим.
– Сеңээ менден чүү херегил? Далажып тур мен – деп, Кодур-оол дыңзыг чугаалаан.
– Меңээ херек чүве бе? Бир эвес мени кээргээр болзуңза, мен сени чалап тур мен, бистиинге чеде берип көр. Мээң өңнүүм болур сен. Шак мындыг ыраажыны хөй чылда дилеп келдим. Мээң амыдыралымны сен каастаар сен.
Кодур-оол ол сөстерни дыңнааш, сагыш-сеткили чылыгып, частып келген. Ынчанмыже танывазы кыстан бир-ле чүве хора тыртып турган. Көрүп туруп-туруп, дошкун айтырган:
– Менден сеңээ оон ыңай чүү херегил? Дүрген чугаала.
– Мен мында ырак эвесте чурттап турар мен. Ийилээ бараалам. Мээң малым муң-муң баш, өөм болза,  холук чок алдын, мөңгүнден бүткен. Мээң өңнүүм болур болзуңза, ол эттиң, малдың ээзи болур сен. Кандыгыл, чөшпээрээр сен бе?
– Ча, ындыг-дыр, ачам-биле сүмележип көрейн. Аңнап чоруй барган, ам удавас чедип келир – дээш, Кодур-оол аңнап чорупкан. Ол аразында база-ла чаап, диңмиреп келген. Кодур-оолду кандыг-ла бир каракка көзүлбес күш одагже дедир чандырып кээп-тир эвеспе. База катап дээр чыжырт дээн соонда, Кодур-оолду бир-ле чүве агаарже көдүргеш, ужудуп чоруп берген. Черге барып дүшкен соонда,  чанында хөлчок каас өг, демги кысты көрүп каан.
– Мээң өг-бажым, мал-маганым бо-дур – деп, кыс чугаалаан.
Кодур-оол  долгандыр көөрге, карак чиңгиртиленип турар он шаа хире ак-ак өглер турган. Ырак эвесте кызыл үер апарган хем бадып чыткан. Хемниң эриинде өң-баазын чечек шыпкан – олбук-кудус-ла. Ооң чыдынга агаар дээрге – кижи таалап турар. Хемниң бир талазында оът-сиген ээрем дег, чалгып чыдар хову чыткан. Ында мал дээрге чүзүн-чүзүнү-биле чылбас-ла чүве…
Кодур-оол чүзү боор, тайга-таңдының хааны кыстың өргээзинче кире-ле берген. Өгнүң иштинде эжиктен тура-ла угулзалап сыраан ширтек шыпкан. Өг доразын долгандыр-ла эң уран-шеверлер сиилип будаан эрээн шокар хээлиг аптара чыгган. Оларның кырында чыышкынны бүдүү-хилиң-биле көжегелээн. Ожукта дош дег кылын өремелиг сүттүг тос-таңма.  Оң талада улуг,  арзылаң сиилбиглиг үлгүүрлүг.  Ооң үстүнде тос каът торгу додарлыг ширтек салган чечек хээлиг серилиг оруннуг, арнын алдын-биле  сиилээн сыртыктыг. Солагай тала ханада чаа сойган киш кежи азып каан. Өгде кижи-даа чок.
Ынчап чоруй хаан кыс кирип келген.
– Мээң өөм бо-дур. Мээң-биле чурттаар болзуңза, бо бүгү эртине-байлакты ээлээр апаар сен.
Кодур-оол ыыт-даа чок.
– Багайыңны-даа! Эр кижи ындыг пөрүк чоруп болур бе? Менден чоп коргар сен? Мен база кижи-ле болгай мен. Че, кады олуржуп алыылы ыңай – деп, кыс-даа чай-кый чок чаңнап келген.
Кодур-оол чүнү-даа ыыттаваска, ооң уламчылааны болза:
– Сен бодуң улузуң бодап турар болзуңза, аңаа сагыш човава-даа: олуржуп алганывыс соонда, маңаа эккээр бис.
–Меңээ сээң эт-байлааң-даа херек чок, сээң ээ көрген ээлдек чаңың-даа меңээ хей. Мээң черимде ядыы-даа болза,  чарылбас деп сөзүм бергеним ынак эжим бар ийин – деп, Кодур-оол адак сөөлүнде сөглеп-тир.
– Ынаар чоруп-даа шыдавас сен. Ынаар баар орууң-даа айтып бербес мен! – деп, чараш кыс килеңнеп чугаалааш, өөнден үне халып чоруй барган.
Өгнү долгандыр таңныылдар тургузуп каан.
Кодур-оолду өгден согун адымдан ыңай ырап болбас кылдыр аг-шерии-биле таңныылдадып каан.
Эр-даа чүү боор, хүннүң-не алдын чечектиг ханды-кара шыпкан тей кырынга барып бызаанчылап, бодунуң ынак ырын ырлап хүнзээр. Аалдың хамык улузу чыглып кээп, оолдуң ырын дыңнап хүнзээр, мындыг турган.
Кодур-оолдуң дүне, хүндүс бодаан-на чүвези чараш кыстың холундан канчап-чооп уштунуп үнери бооп турган. Бир-ле душ болган таварылга аңаа дуза болу берген. Бир-ле кежээ хаан кыс келгеш, Кодур-оолду мынча деп-тир:
– Ча, Кодур-оол. Чырык хүн алдында эң-не туралааның алыр дизиңзе, үш айның тозан хонукта чаңгыс-даа сөс чугаалава. Ону күүсетсиңзе,  күзээниңни алыр сен.  Күүсетпезиңзе, чүү-даа чок хол  куруг моон үндүр ойлаттыргаш, одааңга чеде бээр сен. Мени мегелептер деп бодава:  сагыштыың-биле чүнү-даа чугаалапсыңза, кайнаар-даа барбас, назының иштинде бо өгге-ле таңныылдадып орар сен.
– Мен-даа силерниң негелдеңерни күүседиринге белен мен – деп, Кодур-оол дегийт-ле чөпшээрээн.
Эр-даа дыка үр ыыттавайн келген.  Хире-хире-ле даанга үне бергеш, бызаанчызын ойнап, ынак ырын иштинде ырлап турган. Төрээн черин, Биче-кызын сактып-ла турган. Караан шийип алгаш, сактып кээрге-ле көк ногаан эрик кыдыында багай кара чадырынга, Биче-кыс маңнап келгеш: «Ачаң кайыл? Сен каяа чорааның ол, күжүрүм?» – деп айтырып кээр. Ону көргеш, хөлчок өөрүп, ол сагыжын Биче-кыска чугаалаксаазы кели бээр. Ындыг болза-даа караан көрүп кээрге, чүү-даа чок болур. Тейниң кырында ханды-кара аразында кара чааскаан олурар. Ооң  соонда дыка-ла муңгараар. Бир-ле катап боданып олурган. Маңаа мынчап турары-даа бергедээн. Өжегээр чугаалаваан, боттары ала чайгаар чугаалаттына бээр сөстерни бодап-ла чадап турган.
Ол-ла боданып кылаштап чорааш, өгге кирип кээп, пашта сүт адаанче  чээргенин одап-ла олурган. Пашта сүт-даа ажа хөөрей-ле берген.  Кодур-оол мөгүдээш, алгырып үндүрген:
– Сүдүңер ажа хөөреди, сүдүңер ажа хөөреди!
Чажырт-чыжырт дээн соонда бир-ле чүве Кодур-оолду көдүрүп үндүрген. Ужудуп-ла орган. Адак сөөлүнде черге сирт дээн. Миннип кээрге, биеэги-ле одааның чанында эрги идик-хеви-биле, бызаанчызы холунда олурган.
– Каяа канчап чорааның ол боор, оглум? Мынчага уйгу-чыдын-даа чок, бо тайгада сени дилевээн черим-даа чок. Хайыракан аксынче кире кылаштай бээр кижи боор бе деп бодааш, коргуп-ла турдум. Кайнаар барганыңны чоп чугаалааш барбас сен? __ деп, адазы айтырган. Кодур-оол болган чүвени адазынга дооза хөөреп бээрге, ачазы ону дыңнааш:
– Бай биле бай дөмей-ле болгай. Дедир чанып келгениң бооп-тур харын, оглум – дээн.
– Сен ам база олчалыг чорааш келдиң бе, ачай?
– Олчалыг келбейн канчаар ийик. Мен дөртен чыл аңнап келгеш, черле бо хүнгү ышкаш олчалыг чорбаан мен.
Ашак барып будук чадырны ажыда тыртыптарга, янзы-бүрү улуг үнелиг алды-араатан кежи дээрге, дөң оваа чыткан.
Кодур-оол ону көргеш, тонунуң  ийи эдээн чалбайтып алгаш, дээрде хартыга көргеш, оолдарынга хопталаан кушкаш ышкаш, өлүктүң кырынче халый берген.
– Ам биске чүү-даа херек чок. Буура-Баштыгның өдү чарлыр боор – деп,  Кодур-оол өөрүп чугаалаан. Тайганың агаар-салгынын доозазын хөрээнче киир тынып алыксаан ышкаш, хандыр улуг тынгаш, Кодур-оол:
– Сен мынчаны өлүрүп туруңда, мен чаңгыс-даа аң өлүрбээним адаарганчыг, хомуданчыг-ла-дыр, ачай – деп уламчылап чугаалаан.
– Муңгарава, оглум. Моон соңгаар ындыг-ла чединмес ядамык чорбас бис. Ынчаарга меңээ мынчаар эки аңнаарынга кым дузалашканын сеңээ чугаалаваан-дыр мен. Көрем, сен меңээ бодуң ырың-биле дузаладың. Ойнап ырлай бээриңге-ле, тайганың бүгү аңы кулак салгаш, дыңнап туруп алыр чүве-дир. Ынаар-ла бызаанчы үнү дыңналган черже көргеш, туруп алырлар. Ам база ырлап көрем харын.
Кодур-оол өөрээш, ийи караа, дарганнарның хөрүүнүң аксы ышкаш, хып келген. Хөглүг омак каттырып-каттырып бызаанчылааш, ырлап-ла эгелээн.
Ырның чаңгызы сын-сынның бажын дамчып, үзүк чокка шуужуп турган:
Элик-хүлбүс турлаа болган
Эртинелиг ээр-ле таңдым.
Эр-ле боттуң чүрээн туткан
Эрге-чассыг ынак сарыым.
– Оош, тааланчыг-ла-дыр, оглу! – деп, ашак хөөревишаан, өлүк олчазын ыяк кылдыр даап шарып, холу, буду туттунгур, бастынгыр самнап ойнап, боозун кылайтыр аштап алган хөөреп турган.
Адашкылар-даа алдын дүктүг киштерни ууттунмас кылдыр чүктегилээш, базып чаныпканнар.
Одагга хеңмелээн, үүжелээн эът-даа арткан. Өлүрген аңның сөөк-даяа-даа оваа, хорум чыдып калган.
Адашкыларның олчалыг-омактыг чанып келгенин биле шаап алгаш, Буура-Баштыг-даа элбиң-чөлбүң ээлдээ-биле уткуп келген.
Кодур-оол адазы-биле ийилээн, биеэги ышкаш, ооң мурнунга мөгеш-даа дивейн, чоргаар хертеш-хертеш чүве дег, багай өөнче базып кире бергеннер.
Буура-Баштыг хорадааш, шыдавайн, өгге кире маңнап келгеш, орааштыы-биле:
– Чоонган улус  силер? Таңды хайыразын дайнам-даа болза, үлежип четтирер, олчалыг-омактыг келген өөрүн уткуп келгеш, «ужалаар» деп, шаг-дүптен доктааган езу-чурумну чоп уттуп алган силер? – деп хөректенип үнген.
– Уваа, дүүн бис олча-омак чок олурувуста көзүлбес карактарың бо хүн көстүп келген,  кандыг аайлыг чоор – деп, ашак харыылаан. Ону дыңнааш, Буура-Баштыг, үңгүрден ушта соп эккелген бөрү оглу бөрзек дег, чүгле хавааның адыгыры көстүп, далаш-дулаш үнүпкен. Адашкылар багай өөнүң ишти-даштынга өлүк олчазын дизип кургадып, чүзүннеп ылгап ажылдап турганнар.
Удаваанда Буура-Баштыг, суг тенек,  сууртулаңнааш кызын албыс-шулбус дег кылдыр каастап алган бо кирип кээптирлер эвеспээ!
– Аңчы,  силерниң-биле  шөлээн дужуксаан бичии чугаа бар ийин – дээш, ашакты ийи холдап ынаар хажыызынче чалап имнээн.
Ашактар үне бергилээн. Кодур-оол өгнүң кидизин өттүр даштын Буура-Баштыгның чазылдыр сымырганын дыңнаарга: «Че,  сен оолдуг, мен кыстыг – мындыг-ла ирейлер-дир бис. Оларның чол-салымын боданыр чеде бербээн улус бис бе моң?..» – деп турган.
Ооң соонда ашактың харыызы өөрүшкүлүг болган: «Менден чем ээрээн-даа херээң чок боор ийин оң. Анаа-ла өөң эжиинге какпа салып алырыңга, алды ынаар кайын халый бээрил аан» – дээни шала-была дыңналган.
Кодур-оол эргилгеш көөрге, Чылбакайы бо орунда сандайланыпкан олурган.  Карактары арай өскелени берген, алдыыртан өрү көрүп алган:
– Ам дөмей бис, эргим тала,  Кодур: мен бай, сен билдилиг. Мен сээң кадайың, сен мээң ашаам болу бээр апаар-дыр ийин бо. Мен-даа сеңээ ынакшыдым – деп чаяңнаан олурган.
– Сен меңээ ынакшаан эвес, ачамның адып каан бо аң кештеринге ынакшый берген-дир сен ийин. Мону сеңээ сатпас бис. Ыядынчыг чүве кылбайн, үне берзиңзе-ле дээре боор – деп сө-ле харыылаан.
Ол душта Биче-кыс Буура-Баштыгның өөнде муңгарап ыглап олурган: «Мен черле ынчап баар деп билген-даа мен. Ам байып, сегий бергеш, багай мени тоовайн баар болгай аан ол. Ону көргеш, Буура-Баштыг кызы-биле кады маңнажып чеде бергени ол-ла болгай…»
Ынчап орда Буура-Баштыг ийи караа кыза берген, бүксээнче ок дээпкен тогдук ышкаш, шоюжуп кирип келгеш, Биче-кысче:
– Мында, мээң өөмде, чүң барыл? Үнүп чор, кулугур! – деп хөректенип үнүп келген.
Биче-кыс чүү болу бергенин билбейн, үне-ле халаан. «Кодур-оол ам-даа мени бодааш, боларны хүлээвээн эвес ыйнаан?» – кылдыр бодап келгеш, Кодур-оол сугже маңнапкан.
Өгге четкелек чорда, Кодур-оол уткуй маңнап келгеш, мендилежирин-даа утту каапкан, холундан ийи холдап алгаш, айтырган:
– Сөглээн сөзүвүс, керткен ыяжывыс хевээр ыйнаан, Биче!
– Кезээде сени бодап чораан мен. Менде-даа өске чугаа чок __ деп оозу харыылаан.
Биче-кыс  Кодур-оолдуң  чаа өөнүң ээзи.  Аас-кежии оларны ол хүн чылыы-биле, дыңзыы-биле куспактапкан.