Дьюла Ийеш. Душтук

Та болган чүве, та болбаан чүве, бир суурга аамайы кончуг Мехок деп оолдуг бот кадай чурттап чораан чүве-дир. Бир катап Мехок авазынга:- Кадай алыр бодай бердим- дээн.
- Кымны алыр сен ынчаш оглум?
- Илошканы, авай.
- Ынчал даан оглум, кежик-чолуң бодуң тып аар сен ыйнаан.
Мехок Илошканың ада-иезиниң бажыңынче чоруп каан. Аңаа баарга, ине белекке берип-тир. Дедир чоруп ора, инени холга тудуп чоруурундан түвексингеш, орукка сөөртүп бар чыткан сиген аразынче киир идип кааш, боду соондан кылаштап олурган. Бажыңының чанынга чоокшулап келгеш, сигенниң дөгерезин чиңчерлээш, инезин тыппайн, авазынга куруг кылаштап кээп-тир.
- Каяа чордуң, Мехогум?- деп, авазы айтырган.
- Илошкага, авай- дээн.
- Аңаа чүнү бердиң?
- Чүнү-даа бербедим, меңээ ине бердилер.
- Кайы, каям, көргүзем.
- Орук ара сөөртүп бар чыткан сиген аразынче киир идип кааш, тыппайн бардым ышкажыл.
- Ай –ай, кончууңну аа, оглукужуум, шляпазынга кызыдып аар болбас ийикпе.
 - Ындыг-дыр че, дараазында болгай аан.
Элээн болганда Мехок база катап-ла авазынга:
- Кадай алыр бодай бердим- дээн.
- Кымны алыр сен ынчаш, оглум?
- Илошканы, авай.
Мехок бо удаада ол бажыңдан хава ыт белекке алган. Оозун шляпазынга суп алгаш чаныпкан. Хавазы шляпа иштинге черле олурар хөңнү чок, канчаар-даа быжыдыр тудуп алырга хоржок, сыыгайныпр ушта чүткүп, дырбактанып чоруп берген. Оон мырыңай ызырып эгелээрге, аарышкылыынга шыдашпайн, черже дүжүр октапкан.
 - Каяа чордуң, оглум?
 - Илошкага, авай.
 - Аңаа чүнү бердиң?
 - Чүнү-даа бербедим, олар меңээ хаважыгаш берди.
 - Каям, көргүзем.
 - Шляпага эккел чыткаш, ызырарынга шыдашпайн, октаптым ышкажыл.
 - О-оой, оглукум, кончуг-ла болган-дыр сен. Мойнундан баглааш, чедип алгаш, эргеледип каап, шөлээн сыгырып чоруур болбас ийикпе.
 - Ындыг-дыр че, дараазында болгай аан.
 Элээн болганда Мехок база-ла кадай алыр мен дээн.
 - Кымны алыр сен ынчаш, оглум?
 - Илошканы, авай.
 Илошказынга чеде бергеш, улуг дагаа будун белекке алган. Оозун быжыг хендир-биле баглааш, сөөртүп алгаш, сыгырып каап, суйбап каап базып олуруп-тур. Суурнуң ыттары-ла амырап, ооң соондан маңнажып, дагаазының будун амырап чип чораан. Мехок бажыңынга четпейн чорда, дөгерезин чипкен, чүгле сөөгү артып каап-тыр.
 - Каяа чордуң, оглум?
 - Илошкага, авай.
 - Чүнү бердиң?
 - Чүнү-даа бербедим, меңээ улуг дагаа буду бердилер, ынчалза-даа оон ам чүү-даа артпады.
 - Бо кандаай сөөгүл?
 - Дагаа будун хендир-биле баглап алгаш, сөөртүп чоруп орумда, ыттар дөгерезин чиптилер ышкажыл.
 - Ах, кончууңну-даа ыңай, чүктеп алгаш эккээр болбас ийикпе, ынчанган болзуңза, отка өрттеткеш, кадырып албас ийик бис бе.
 - Дараазында ынчаар болган-дыр мен ийин че.
 Мехок оон база-ла кадай алыйн, Илошканы алыйн деп барган. Мехокка бо удаада бызаа берген. Ол бызаазын мойнундан баглааш, чүктеп алган. Тепкиленирин, аарын кандыг дээр. Ынчап чорааш, бажыңынга эккелген. Чердакка аппаргаш, ол-ла хевээр азып каан.
 - Каяа чордуң, оглум?
 - Илошкага, авай.
 - Чүнү аппарып бердиң?
 - Чүнү-даа бербедим, олар меңээ бызаа берди.
 - Бызааң кайыл?
 - Чүктеп эккелгеш, катсын дээш чердакта азып-ла кагдым.
 - Ой, кончууңну-даа але, оглум, хаайындан дыка дыңзыг-даа эвес хөмээштеп баглааш, аңмаарга киирип кааш, сигенден каап бээр болбас ийикпе.
 - Дараазында ынчалгай мен аан че.
 Мехок оон база-ла кадайланыйн, Илошканы алыйн дээн. Бо удаада Илошканың ада-иези аңаа уруун берген. Мехок ооң мойнундан хендир-биле чедип алгаш:- Че, че, дүргеде, молдургажык!- деп албадап чорааш эккелген. Аңмаарже киирип баглап кааш, сиген каап бергеш, эжиин дээктеп кааш, бажыңынче чоруй барган.
 - Каяа чордуң, оглум?
 - Илошкага, авай.
 - Чүнү аппарып бердиң?
 - Чүнү-даа бербедим, олардан чүве алдым.
 - Чүнү бердилер?
 - Илошканы.
 - Кайыл ооң?
 - Аңмаарда баглап кагдым.
- Ой, оглукум, канчаарың ол чүвел. Дүрген баргаш, эргеледип, чассыдып каг бар.
Мехок горшок ишти үс алгаш, үне-ле халаан. Илошкага келгеш, ооң бажын суйбап эргеледип, үзү-биле чаап шаг-ла болган.Илошка шуут-ла кайгап каан, баштактанып турары ол деп бодаан.
Мехок чанывыткан.
Ол аразында Мехоктуң төрелдери куда дүжүреринге белеткенип эгелээн. Оолду душтуунга чедирип, катап эптештиргеш, Илошканы эккелгеннер. Куда-найыр доосту бээрге, төрелдери Мехок биле Илошканы сиген серизиниң кырынга аппаргаш, чыттырып каан. Илошка сиген кырынга чыдар хөңнү чок болган. Мехоктан дезиптер бодааш, « Мен бичии када куду баткаш келийн шүңме»- дээн.
Мехок арай каразынгаш, Илошканың будунуң улуг-эргээнден чиңге тхендир-биле баглааш бадырыпкан.
А Илошка черже дүжүп келгеш, хендирни чешкеш, өшкү будунга баглап кааш, маңнап чаныпкан.
Мехок Илошканы дыка үр манаан. Чадап кааш, далаштырар дээш хендирни тыртарга-ла, өшкү эдер болган. Мехоктуң авазы ооң шимээнинден оттуп келгеш, сери кырынга кээрге, Мехок чааскаан орган.
- Илошка кайыл, оглум?
- Адаанда өшкүлештир эдип турар чүве-дир.
- Канчап өшкүлештир эде бергени ол?
- Ооң будундан хендир-биле баглап алган кижи-дир мен ийин, тыртарымга харыылавас, чүгле өшкү өттүнүп каар-ла кижи-дир.
Авазы дүжүп баткаш көөрге, хендирин өшкүде баглап каан бооп-тур.
Ам-на билген. База катап-ла кеннинге барып чедип, аныяктарны эптештиргеш, өглеп-баштап кааннар.
Аныяктар амыдырап-чурттап эгелээн, электен « кызыл-дустай» бербээн болза, ам-даа чурттап чоруурлар ийик.