Дилгижек-оол биле Адыг
(Донгак Шогжап ыткан)
Шыяан ам, эрте бурун шагда Дилгижек-оол чурттап чораан чүвең иргин. Аштаан, доңган Дилгижек-оол олча хайып чорааш, Адыг ирейге душчу берип-тир. Адыг тургаш:
— Кыштың соогу эгелеп, кылын хары чаап турда, үңгүрүңге чүге чыргап чытпас сен, дуңмакым? Акың мени көрдүң бе, ижээн кылып албаанымдан доңуп чор мен — деп-тир.
— Акым сээң берге байдалга таварышканыңны дыңнааш, чылыг үңгүрүмге-даа чылыкпадым, амданныг аъш-чемимни-даа чип чададым. Ижээниң чок-даа болза, улуг отту ужуткаш, акый сени, амыр таптыг ооргаладып кыштаайн дээш, сенче бар чор мен — деп, Дилгижек-оол харыылап-даа турган иргин.
Дилгижек-оол дуңмазының ындыг чугаазын дыңнааш, Адыг ирей өөрээнинден өрү шурап туруп-тур оо.
— Адыг биле Дилгижек-оол иелээн оон чоруткаш, улуг кара туругнуң кырынга үнүп кээп-тирлер. Туругнуң чүгле кадыр хаялыг талазынга чыгбайн, өске талаларынга чартык төгерик кылдыр улуг оваа ыяш чыырын Адыг ирезинге Дилгижек-оол-даа сүмелеп туруп-тур эвеспе оң.
Адыг ирей үш хүн, үш дүн амыр-дыш чок ажылдааш, дуңмазының чагыын күүседип-даа каан чүвең иргин. Оваа ыяш чыгдына бээрге, Дилгижек-оол маңнап келгеш:
— Сен-даа ам туругже көрдүнүп, төнмес уйгуң удуп чыдывыт, а мен-даа чүү боор, сени амырадып, чыргадып, кадарып-хайгаарап кыштаайн, чаңгыс акым — деп-тир эвеспе.
Аайынга кириичел Адыг ирей-даа ооргалап чыдыпкан, а Дилгижек-оол-даа чүзү боор ийик, улуг одун ужуткаш туруп берген чүвең иргин ийин. Чылыг чаагайынга таалаан Адыг ирей дораан удуп калып-тыр. Одагның оду-даа кежээлеп-ле үнген.
Хөөкүй Адыг ирейниң хүрең дүгү өрттенгеш, хүүңейнип, кара дүгү өрттенгеш, кызаңайнып турда безин, Адыг ирей тоовас-даа, каргырткайндыр хаарыктап, тыргырткайндыр тынып, удуп чыдар мындыг болган.
— Имиртиңде чиштиг кылдыр бышсын! Ажырарымда амданныг кылдыр бышсын! — деп, Дилгижек-оол амырап олурган.
Эъдин, кежин от садырадыр чий бээр орта, Адыг ирей ам-на отту чаштап келген иргин. Адыг ирей караан чода тырткаш көөрге, эртер-дүжер орук-даа чок болуп-тур.
Күжүр ирей улуг оттан корткаш, мөгүдээн уг-биле мөзүр туругже шурай-ла берип-тир оо. Адыг туругну куду чуглуп бадып олургаш, согур душ бооп кымчы сывы хире чаңгыс хожугур сөөскенден туттунупкан чүвең иргин.
— Дилгижек-оол! Амы-тыным ап көр, кара чаңгыс дуңмакым! Шымда, шымда, эргим дуңмам! — деп, Адыг ирей бар-ла шаа-биле чыргырадыр кускуннап чыдып-тыр.
Дилгижек-оол маңнап келгеш көөрге, Адыг ирезиниң туттунуп алган сөөскени чаңгыс дазылда ызырттынган болуп-тур эвеспе.
— Сөөскенниң дазылы үстүр чеде берип-тир, баштай ону быжыглап каайн — дээш, кара сагыштыг кажар Дилгижек сөөскенниң дазылын үзе ызырып-ла дүжүрген.
Адыг ирей оон чуглуп баткаш, ханы кашпалдың дүвүнде улуг кара дашка бажын чуура үскеш, өлүп каап-тыр оо.
— Дилгижек-оол Адыгның эъдин үүжелеп, хырбачалааш, кыштадыр чип кыштаан чүвең иргин.
