Моортай
(Ооржак Чанчы-Хөө Чапаажыкович ыткан)
Моортаи башкы чораан иргин. Бир-ле хүн Моортай элегдеп-түрегдеп, аштап, суксап, ой бажынга кылаштап чораан иргин.
Моортай чоруп чорааш, ол ойнуң бажынга күскелерниң баштыңчызы Эрээдотка таваржы берген.
Эрээдот тургаш:
— Чаа, башкы, силер мында чүге чоруп чор силер? — деп айтырып турган.
— Чаа, мен-даа чылыг сиген уя, өмүне сагыыр ындыг олду белеткеп алыр дээш, чоруп чоруур кижи мен — деп Моортай харыылаан.
— Чаа, башкы, бистиң күскелерде шажын-даа чок, хаан-даа чок улус бис. Силерге бис кончуг эки чылыг, чаагай уядан кылып берээли — деп, Эрээдот чугаалап турган.
Моортай тургаш:
— Ам үш хонуктан эрттирбейн кылыңар! — деп амырап, дужаап олурган. Ол дораан Эрээдот чоруткаш, ойлар бажындан чүс-чүс күскелерни чыый шаап алган.
Эрээдот күскелерге дүн-хүн-даа чок сиген-хөвээ уяны туттуруп туруп берген. Күскелер үш хонуктуң иштинде сиген-хөвээ уяны канчаар-даа аажок кылдыр дөгерип алган турганнар.
Моортай башкы-даа ам сиген-хөвээ уяның иштинде саадап олурупкан турган. Моортай «ам амданныг чемден аштавас боор мен, төнмес хүнезин-даа төктүп кээп турган-биле дөмей-ле болгай» — деп амыраан, өөрээн олуруп турган иргин.
Күскелер Моортай башкыга хүннүң-не муң-муң өмүне салып, чүдүп кээп турган иргин.
— Моортай башкының чанынга ийиден үшке чедир күскелер олурбас болза хоржок, башкы чааскаан чалгаарай бээр болгай — деп, Эрээдот күскелерге дужаап турган.
Олуртуп каан күскелери эртениң-не чок болуп, барган уу тывылбас турган иргин. Муң-муң күскелер кээрге-ле, башкының аштааны-даа хөлчок, ийи караа саргара берген, ийи караа дүвүнге дүшкен, «мыяа-оң, мыяа-оң» — деп, кудуруун дыйлаңнадып каап, эдип олурар апарган.
Эрээдот тургаш:
— Башкы-даа аштап турар-дыр — дээш, күскелерни аалдарже чорудуп турар апарган. «Сүттеп эккелиңер» дээш чоруткан күскелери сүтке дүжүп өлүп турган, «хойтпактап эккелиңер» дээш чоруткан күскелери хойтпакка дүжүп өлүп турар апарган.
— Амданныг чаагай ааржы-саржагны күскелер эккелгеш, Моортай башкыга эккеп салып бээрге, ижип, чип-даа болбас, алгырары-кышкырары дам-на барган олурган. Сөөлзүредир үнген күскелер чидип турар болган иргин.
Моортай башкы сөөлзүреди үнгенин ийи холдап адыштап алгаш, ажырыптар болу берген.
Күскелерниң баштыңы Эрээдот Моортай башкыны көрүңер дээш күскелерни үштеп-дөрттеп чорудуп турар болу берген. Эрээдоттуң чоруткан күскелери көөрге, барган күскелерни Моортай башкы чип турар болган.
Моортай башкының оозу илерей бээрге, караанга көзүлген-не күскени хамаан чокка туткаш, чип турар апарган.
Күскелер тургаш:
— Биске башкы болур, хаан болур хамаанчок, бистиң дайзынывыс болур, бисти чип турар дайзын ол чүве-дир! — дижип турганнар.
Моортай-даа сиген өргээзин каггаштың, ойлар бажынче күскелер сүрүп чоруп берген.
Моортай башкы ол-ла ынчап чорааш, Эрээдотка таваржып келгеш:
— Сени чиир мен, кулугур! Кижи төрелгетенниң, мээң ээмниң чөкпек-чөөгейин, тараа-быдаазын, аъжын-чемин, алгы-кежин кыргып-хыдып чоруур силер, кулугурлар! Сени баштаткаш, силерни чораан черимге чок болдуруп чип чоруур мен, кулугур! — дээн иргин.
Эрээдот тургаш:
— Чаа, мени чип туруңда, бистиң күске аймак-даа ээ чок, сээң чиир чижиң болуп-тур ийин — деп турда-ла, тудуп чий шаап ап-тыр эвеспе.
Ынчангаш Моортай-даа күскелерни кыргып-хыдып чип чоруй барган.
— Күскелер бо хүнге чедир Моортайның чиир сүүзүннүг чижи болган чүвең иргин.
